مجلسى (ره ) گويد: شرم و حياء گرفتگى نفس است از كار بد بخاطر بيم نكوهش و چون
بخداى تعالى نسبت داده شود مقصود از آن لازمه آن است كه ترك باشد يعنى خدا آن كار را
نكند... تا آنكه گويد:
و در اينجا شبهه ايست كه بايد آنرا دفع كنيم و بخاطر بسيارى از مردم بيايد و آن اين
است : كه چگونه خداى سبحان وعده اجابت داده وخلف وعده او
محال است و گذشته آيات و روايات بسيارى در اين باره آمده ، و دروغ از خداى تعالى و
حجت هاى او عليهم السلام ممتنع است (پس چگونه كه بسيارى از دعاها باجابت نرسد)؟
و جواب از اين اعتراض را ممكن است بچند و چه گفت :
اول : اينكه وعده خدا مشروط بمشيت است يعنى اگر بخواهم اجابت كنم و به همين دلالت كند
گفتارش كه (در سوره انعام آيه 41) فرمايد:
((و بر طرف كند آنچه را به در گاه او
دعا كنيد اگر بخواهد
)) .
دوم : اينكه مقصود از اجابت كه خداوند و حجج او فرمودند لازمه آنست كه آن توجه و
استماع دعا است يعنى فورا شنيده شود و مورد توجه قرار گيرد ولى در دادن آنچه را
خواهد تاءخير كند تا باز او را بخواند و آوازش بشنود چون آن را دوست دارد.
سوم : اينكه اجابت مشروط و خير بودن براى دعا كننده زيرا خداى حكيم بدلخواه بندگان
از آنچه خير و صلاح آنها است دست برندارد.
چهارم : لازم نيست اجابت دعا فورى باشد و ممكن است دعا مستجاب شده باشد ولى ظهور
آثار آن روى پاره اى از مصالح به مدت زيادى تاءخير افتد، چنانچه در تفسير گفتار
خداى تعالى :
((قد اجيبت دعوتكما
)) كه خدا به موسى و هارون كه دعا كردند پروردگارا
اموال ايشان را تباه سازد.. خطاب فرمود:
((كه همانا مستجاب شد دعاى شما
)) (سوره
يونس آيه 89) حديث شده كه فرمودند: ميان اين خطاب و ميان غرق فرعون و نابودى او و
پيروانش (كه براى آن دعا كرده بودند) چهل
سال طول كشيد...
(مترجم گويد: مجلسى (ره ) وجوه ديگرى نيز ذكر كرده كه بهمين چهار وجه اكتفاء شد).
*باب اينكه براى دعا به مؤ من الهام شود*
بَابُ إِلْهَامِ الدُّعَاءِ
|
1- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ
اللَّهِ ع هَلْ تَعْرِفُونَ طُولَ الْبَلَاءِ مِنْ قِصَرِهِ قُلْنَا لَا قَالَ إِذَا أُلْهِمَ أَحَدُكُمُ الدُّعَاءَ عِنْدَ
الْبَلَاءِ فَاعْلَمُوا أَنَّ الْبَلَاءَ قَصِيرٌ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 219 رواية : 1
|
1 هشام بن سالم گويد: حضرت صادق (ع ) فرمود: آيا طولانى بودن بلا را از كوتاهى
آن مى شناسيد (و مى فهميد چه بلائى طولانى و چه بلائى كوتاه است )؟ عرض كرديم :
نه ، فرمود چون در هنگام بلاء به كسى (از شما) الهام شد كه دعا كند بدانيد كه بلاء
كوتاه است (و مدت آن سپرى شده ).
| |
2- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِي وَلَّادٍ قَالَ قَالَ
أَبُو الْحَسَنِ مُوسَى ع مَا مِنْ بَلَاءٍ يَنْزِلُ عَلَى عَبْدٍ مُؤْمِنٍ فَيُلْهِمُهُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ الدُّعَاءَ إِلَّا
كَانَ كَشْفُ ذَلِكَ الْبَلَاءِ وَشِيكاً وَ مَا مِنْ بَلَاءٍ يَنْزِلُ عَلَى عَبْدٍ مُؤْمِنٍ فَيُمْسِكُ عَنِ الدُّعَاءِ
إِلَّا كَانَ ذَلِكَ الْبَلَاءُ طَوِيلًا فَإِذَا نَزَلَ الْبَلَاءُ فَعَلَيْكُمْ بِالدُّعَاءِ وَ التَّضَرُّعِ إِلَى اللَّهِ عَزَّ
وَ جَلَّ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 219 رواية : 2
|
2 ابوولاد گويد: حضرت موسى بن جعفر عليهماالسلام فرمود: هيچ بلائى بر بنده مؤ
من نازل نشود كه خداى عزوجل بدو الهام دعا كند، جز اينكه بزودى آن بلا برطرف شود،
و هيچ بلائى بر بنده مؤ من نازل نگردد كه از دعا كردن خوددارى كند جز اينكه آن بلا
طولانى است ، پس هرگاه بلا نازل شد بر شما باد كه بدرگاه خداى
عزوجل دعا و زارى كنيد.
| |
*باب پيش افتادن در دعا*
بَابُ التَّقَدُّمِ فِي الدُّعَاءِ
|
1- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ
عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ تَقَدَّمَ فِي الدُّعَاءِ اسْتُجِيبَ لَهُ إِذَا نَزَلَ بِهِ الْبَلَاءُ وَ قَالَتِ
الْمَلَائِكَةُ صَوْتٌ مَعْرُوفٌ وَ لَمْ يُحْجَبْ عَنِ السَّمَاءِ وَ مَنْ لَمْ يَتَقَدَّمْ فِي الدُّعَاءِ لَمْ يُسْتَجَبْ
لَهُ إِذَا نَزَلَ بِهِ الْبَلَاءُ وَ قَالَتِ الْمَلَائِكَةُ إِنَّ ذَا الصَّوْتَ لَا نَعْرِفُهُ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 219 رواية : 1
|
1 حضرت صادق عليه السلام فرمود: هر كه در دعا پيش افتد (يعنى هميشه دعا مى كند و
اختصاصى به هنگام رسيدن بلا ندارد) بلائى كه به او برسد دعايش مستجاب شود، و
فرشتگان گويند: صداى آشنائى است و از بالا رفتن به آسمان ممنوع نگردد، و كسى
كه پيشدستى به دعا نكند، چون بلا به او برسد دعايش مستجاب نشود، و فرشتگان
گويند ما: اين آواز را نشناسيم
| |
2- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ حَمَّادِ بْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ عَنْبَسَةَ عَنْ أَبِي
عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ تَخَوَّفَ مِنْ بَلَاءٍ يُصِيبُهُ فَتَقَدَّمَ فِيهِ بِالدُّعَاءِ لَمْ يُرِهِ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ
ذَلِكَ الْبَلَاءَ أَبَداً
اصول كافى جلد 4 صفحه : 220 رواية : 2
|
2 و نيز آن حضرت عليه السلام فرمود: هر كه از بلائى بترسد كه بدو رسد و پيش
از رسيدن آن بلا در باره (بر طرف شدن ) آن دعا كند خداى
عزوجل هرگز آن بلا را بدو ننماياند.
| |
3- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ
يُونُسَ عَنْ هَارُونَ بْنِ خَارِجَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ الدُّعَاءَ فِي الرَّخَاءِ يَسْتَخْرِجُ
الْحَوَائِجَ فِي الْبَلَاءِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 220 رواية : 3
|
3 و نيز آن حضرت عليه السلام فرمود: دعا در
حال راحتى و آسايش نيازمنديهاى در حال بلا را بر مى آورد (يعنى گرفتاريهاى آن زمان
را بر طرف مى كند).
| |
4- عَنْهُ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنْ سَمَاعَةَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَنْ سَرَّهُ أَنْ يُسْتَجَابَ
لَهُ فِي الشِّدَّةِ فَلْيُكْثِرِ الدُّعَاءَ فِي الرَّخَاءِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 220 رواية : 4
|
4 و نيز آن حضرت عليه السلام فرمود: هر كه را خوش آيد (و خواهان است ) كه دعايش در
حال سختى به اجابت رسد بايد در حال راحتى و آسايش بسيار دعا كند.
| |
5- عَنْهُ عَنْ أَبِيهِ عَنْ عُبَيْدِ اللَّهِ بْنِ يَحْيَى عَنْ رَجُلٍ عَنْ عَبْدِ الْحَمِيدِ بْنِ غَوَّاصٍ الطَّائِيِّ
عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ كَانَ جَدِّي يَقُولُ تَقَدَّمُوا فِي الدُّعَاءِ فَإِنَّ
الْعَبْدَ إِذَا كَانَ دَعَّاءً فَنَزَلَ بِهِ الْبَلَاءُ فَدَعَا قِيلَ صَوْتٌ مَعْرُوفٌ وَ إِذَا لَمْ يَكُنْ دَعَّاءً فَنَزَلَ
بِهِ بَلَاءٌ فَدَعَا قِيلَ أَيْنَ كُنْتَ قَبْلَ الْيَوْمِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 220 رواية : 5
|
5 محمد بن مسلم گويد: حضرت صادق عليه السلام فرمود: جدم مى فرمود: در دعا پيش
دستى كنيد (و پيش از آنكه گرفتار شويد دعا كنيد) زيرا چون بنده اى بسيار دعا كند و
بلائى به او رسد و دنبالش دعا كند گفته شود: آوازى آشنا است ، و چون بسيار دعا نكند
(و پردعا نباشد) و بلائى به او رسد و دنبالش دعا كند بدو گفته شود: تا به امروز
كجا بودى ؟.
| |
6- الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْوَشَّاءِ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الْأَوَّلِ ع
قَالَ كَانَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ ع يَقُولُ الدُّعَاءُ بَعْدَ مَا يَنْزِلُ الْبَلَاءُ لَا يُنْتَفَعُ بِهِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 221 رواية : 6
|
6 حضرت موسى بن جعفر عليهماالسلام فرمود: هميشه على بن الحسين عليهماالسلام مى
فرمود: دعاى بعد از رسيدن بلاسود ندارد.
| |
توضيح :
مجلسى (ره ) گويد اين روايت حمل شود بر اينكه پيش از آن عادت بدعا كردن نداشته و
مقصود از سود نداشتن هم سود كامل است .
*باب يقين داشتن باجابت در حال دعا*
بَابُ الْيَقِينِ فِي الدُّعَاءِ
|
1- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ سُلَيْمٍ الْفَرَّاءِ عَمَّنْ حَدَّثَهُ عَنْ أَبِي
عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِذَا دَعَوْتَ فَظُنَّ أَنَّ حَاجَتَكَ بِالْبَابِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 221 رواية : 1
|
1 حضرت صادق (ع ) فرمود: هرگاه دعا كردى گمان كن كه حاجتت بر در خانه است .
| |
شرح :
مجلسى (ره ) گويد: كلينى (ره ) گمان را حمل بر يقين كرده و به معناى يقين دانسته به
قرينه آنچه در حديث (1) باب آينده بيايد، و ممكن است
حمل بر معناى ظاهر خود آن كه گمان است شود زيرا يقين با جابت
مشكل است ، مگر اينكه گفته شود مقصود يقين بوعده اجابت باشد كه خدا فرموده است ، در
صورتيكه دعاء با شرائطش باشد.
*باب اقبال و رو آوردن و توجه بدعا*
بَابُ الْإِقْبَالِ عَلَى الدُّعَاءِ
|
1- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ سَيْفِ بْنِ عَمِيرَةَ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ
عَمْرٍو قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ لَا يَسْتَجِيبُ دُعَاءً بِظَهْرِ قَلْبٍ
سَاهٍ فَإِذَا دَعَوْتَ فَأَقْبِلْ بِقَلْبِكَ ثُمَّ اسْتَيْقِنْ بِالْإِجَابَةِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 221 رواية : 1
|
1 سليمان بن عمرو گويد: شنيدم حضرت صادق (ع ) مى فرمود: خداى
عزوجل اجابت نكند دعائى كه از روى دل غافل باشد، پس هرگاه دعا كردى به
دل توجه كن و يقين داشته باش كه اجابت شود.
| |
2- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِيِّ عَنِ ابْنِ الْقَدَّاحِ عَنْ
أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ قَالَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ص لَا يَقْبَلُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ دُعَاءَ قَلْبٍ لَاهٍ وَ كَانَ
عَلِيٌّ ع يَقُولُ إِذَا دَعَا أَحَدُكُمْ لِلْمَيِّتِ فَلَا يَدْعُو لَهُ وَ قَلْبُهُ لَاهٍ عَنْهُ وَ لَكِنْ لِيَجْتَهِدْ لَهُ فِي
الدُّعَاءِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 222 رواية : 2
|
2 حضرت صادق (ع ) فرمود: اميرالمؤ منين صلوات اللّه عليه فرموده است : خداى
عزوجل دعاى دل غافل و سرگرم بلهو را نپذيرد، و على عليه السلام هميشه مى فرمود: هر
گاه يكى از شماها براى مرده اى دعا كند، در حالى كه دلش از او
غافل دعا نكند، بلكه در دعاى بر او كوشش كند (يعنى براستى از
دل دعا كند).
| |
شرح :
مجلسى (ره ) گويد: اينكه تخصيص بمرده داده شده است براى اينستكه مرده بدعا
نيازمندتر است ، يا براى آنستكه در ميان مردم شايع شده و
معمول است كه براى سر سلامتى كه ميروند طبق
معمول و مرسوم براى مرده دعا مى كنند بدون اينكه توجه و تصميمى در دعا داشته باشند
و منظور امام عليه السلام اينست كه اين دعاى براى مرده نيست و معناى
اول ظاهرتر است .
3- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ سَيْفِ بْنِ عَمِيرَةَ
عَنْ سُلَيْمٍ الْفَرَّاءِ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِذَا دَعَوْتَ فَأَقْبِلْ بِقَلْبِكَ وَ ظُنَّ
حَاجَتَكَ بِالْبَابِ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 222 رواية : 3
|
3 امام صادق عليه السلام فرمود: هر گاه دعا كردى به
دل توجه كن و گمان كن كه حاجتت بر در خانه است .
| |
4- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ سَيْفِ بْنِ
عَمِيرَةَ عَمَّنْ ذَكَرَهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ لَا يَسْتَجِيبُ دُعَاءً بِظَهْرِ قَلْبٍ
قَاسٍ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 222 رواية : 4
|
4 و نيز آن حضرت عليه السلام فرمود: بدرستى كه خداى
عزوجل اجابت نكند دعائى كه از روى دل سخت و با قساوت باشد.
| |
5- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ أَبِي عَبْدِ
اللَّهِ ع قَالَ لَمَّا اسْتَسْقَى رَسُولُ اللَّهِ ص وَ سُقِيَ النَّاسُ حَتَّى قَالُوا إِنَّهُ الْغَرَقُ وَ قَالَ
رَسُولُ اللَّهِ ص بِيَدِهِ وَ رَدَّهَا اللَّهُمَّ حَوَالَيْنَا وَ لَا عَلَيْنَا قَالَ فَتَفَرَّقَ السَّحَابُ فَقَالُوا
يَا رَسُولَ اللَّهِ اسْتَسْقَيْتَ لَنَا فَلَمْ نُسْقَ ثُمَّ اسْتَسْقَيْتَ لَنَا فَسُقِينَا قَالَ إِنِّي
دَعَوْتُ وَ لَيْسَ لِي فِي ذَلِكَ نِيَّةٌ ثُمَّ دَعَوْتُ وَ لِيَ فِي ذَلِكَ نِيَّةٌ
اصول كافى جلد 4 صفحه : 222 رواية : 5
|
5 و نيز آن حضرت عليه السلام فرمود: هنگاميكه
رسول خدا صلى اللّه عليه و آله طلب باران كرد و باران آمد تا جائى كه گفتند: غرق
مى شويم و رسول خدا صلى اللّه عليه و آله بدست مبارك اشاره كرد و آنها را
برگرداند، و گفت : خدايا باطراف ما باران بفرست و بر ما نفرست ، پس ابرها پراكنده
شدند (و گرد شهر مدينه را حلقه وار گرفتند و باطراف مدينه باريدند، اصحاب و
مسلمانان ) عرض كردند: اى رسول خدا يكبار ديگر نيز براى ما طلب باران كردى ولى
باران بر ما نباريد و دومين بار كه طلب باران كردى بر ما باريد؟ (اين چگونه بود؟)
فرمود: من (در اولين بار كه ) دعا كردم تصميم نداشتم ، سپس كه دعا كردم تصميم داشتم
.
| |
 | اصول كافي ثقةالاسلام كليني جلد چهارم | | 
|